आपल्या समाजात आणि स्वतःच्या कुटुंबातच स्त्रियांवर हिंसा होताना आपण बघतो, ऐकतो आणि अनुभवतोही. या हिंसेची सुरुवातच स्त्रीच्या जन्मापासूनच होतांना दिसते. यामध्ये बऱ्याच स्त्रिया जीवे मारल्या जातात. किंवा शारीरिक व मानसिकरित्या अपंग होतात. याबद्दलची आकडेवारी बघितल्यावरच आपल्या हिंसेची भयानकता लक्षात येईल.
महाराष्ट्रात २०१९ मध्ये स्त्रियां विरोधी हिंसेचे प्रमाण १७.४% नी वाढले आहे. २०१९ मध्ये महाराष्टात स्त्रीयांविरोधी हिंसेच्या ३७,५६७ गुन्ह्यांची नोंद झाली ज्यामध्ये कौटुंबिक हिंसाचार, हुंडाबळी, विनयभंग व बलात्कार इत्यादी गुन्ह्यांचा समावेश आहे.
एनएफएचएस ५ (२०१९-२०) सर्वेक्षणातून असे दिसून येते की महाराष्ट्रात २५.२% विवाहित स्त्रिया जोडीदाराकडून हिंसा होत असल्याचे सांगतात त्याचे प्रमाण अधिक आहे आणि ३.३% स्त्रिया गर्भारपणात हिंसेला तोंड देतात.
- महाराष्ट्रात ५४.६% स्त्रिया हिंसेचा अनुभव घेतात असे दिसून आले आहे. (एन.सी.आर.बी. २०१६)
- एनएफएचएस ४ सर्वेक्षणातून २०१५-२०१६ असे दिसून येते की ३१% विवाहित स्त्रिया जोडीदाराकडून हिंसा होत असल्याचे सांगतात त्याचे प्रमाण अधिक आहे. त्यापैकी एक चतुथाश स्त्रियांना शारीरिक दुखापती झाल्याचे सांगतात. ७.९% स्त्रिया गर्भारपणात हिंसेला तोंड देतात.
- भारतातील वेगवेगळ्या शहरात घेतलेल्या सर्वेक्षणात असे आढळून आले की निम्म्या स्त्रियांना (४५.३%) हिंसेत झालेल्या दुखापतीमुळे उपचार घेण्याची गरज असते. (आयएनसीएलएनINCLEN, २०००)
- ९४% स्त्रियांना माहितीतल्या अथवा जवळच्या नात्यातील व्यक्तीकडून हिंसा सहन करावी लागते. (एनसीआरबी)
- २०१९ मध्ये गरोदर स्त्रियांवर बलात्कार झाल्याची ३५ प्रकरणं निदर्शनास आली.
- भारतात दर ४ पैकी १ मुलगी बालविवाहाचा बळी ठरते. महाराष्ट्रात आजही बालविवाहाची आकडेवारी २१.९% इतकी आहे.
- मागच्या एक ते दीड दशकात स्त्रियांवरील हिंसेच्या घटनांत तब्बल ८०% नी वाढ. परिणामी कोट्यावधी (अंदाजे २ करोड) स्त्रिया श्रमशक्तीमधून बाहेर पडताना दिसून आल्या.
- जागतिक पातळीवरील अभ्यासातही प्रत्येकी तीन स्त्रियांपैकी एक स्त्री तिच्या जोडीदाराकडून शारीरिक, लैंगिक हिंसा अनुभवताना दिसून येतात. (जागतिक आरोग्य संघटना अहवाल)
कौटुंबिक हिंसा म्हणजे काय?
कौटुंबिक हिंसा म्हणजे पीडित व्यक्तीशी सबंधित – रक्ताच्या, कायदेशीर दत्तकत्व, विवाह यासारख्या नात्यामध्ये असलेल्या – पती, सासू-सासरे, आई-वडील, मुलगा, मुलगी, बहीण, भाऊ इत्यादी कोणीही त्या स्त्रीवर केलेले हिंसक कृत्य. ही हिंसा शारीरिक, लैंगिक, भावनिक आणि आर्थिक अशा कोणत्याही प्रकारची असू शकते.
(प्रशिक्षण पुस्तक – प्रवास सक्षमतेकडे – स्त्री अभ्यास केंद्र आय.एल.एस. कॉलेज, पुणे)
कौटुंबिक हिंसा – कोणावर, का आणि कुठे होते?
- प्रामुख्याने स्त्रिया आणि मुलांना गंभीर स्वरूपाच्या कौटुंबिक हिंसेचा सामना करावा लागतो.
- व्यक्तीवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी आणि अधिकार गाजविण्यासाठी हिंसेचा वापर केला जातो.
- ही हिंसा गरीब-श्रीमंत, शिक्षित-अशिक्षित, सर्व जाती-धर्म व सर्व वयोगटातील व्यक्तीच्या बाबतीत घडू शकते.
- कौटुंबिक हिंसा घरातील चार भिंतीत किंवा घराबाहेर सुद्धा होते. ती शारीरिक, मानसिक, लैंगिक, आर्थिक, सामाजिक इ. स्वरुपात होते.