सुरक्षा नियोजन

हिंसा सर्वच जाती, धर्म व वर्गाच्या स्त्रियांवर होते. त्यावर उपाययोजनासुद्धा तितकीच व्यापक हवी. एकीकडे हिंसेच्या दुष्टचक्रात अडकलेल्या स्त्रियांसाठी सुरक्षा नियोजन व इतर पर्याय शोधणे, आणि दुसरीकडे शोषणावर आधारित सर्व व्यवस्थांचे उच्चाटन करणे, इतके हे काम व्यापक आहे.

मासूम संस्थेच्या (पुणे-सासवड) ‘संवाद’ या कुटुंब सल्ला केंद्रामध्ये अनेक स्त्रिया कौटुंबिक हिंसेबाबत तक्रारी घेऊन येतात. त्यातील बऱ्याच स्त्रियांना त्यांच्या नातेवाइकांकडूनच जीवघेणी मारहाण झालेली आहे. कित्येक जणींच्या जीवावरही बेतले आहे. तरीही माहेरचा आधार नसल्यामुळे आणि समाजाच्या दडपणामुळे त्यांना सासरचे घर सोडणे शक्य होत नाही. कमालीच्या असुरक्षित परिस्थितीमध्येसुद्धा नाइलाजाने, आज न उद्या परिस्थिती बदलेल अशा आशेवर स्त्रिया जगत असतात. हिंसाग्रत स्त्रिया त्यांच्या राहत्या घरामध्ये स्वतःची आणि मुलांच्या जिवाची काय काळजी घेऊ शकतील, याचा विचार करून सदर सुरक्षा नियोजनाची आखणी केली आहे. सुरक्षा नियोजन हे कौटुंबिक हिंसेवरचे उत्तर खचितच नाही. पण घरगुती वाद मिटत नाहीत, घरातले वातावरण पूर्ववत होत नाही, तोपर्यंतच्या काळात स्त्रीच्या जिवाला धोका होऊ नये याची खबरदारी घेणे एवढीच सुरक्षा नियोजनाची सीमित भूमिका आहे. आपण केलेल्या सुरक्षा नियोजनातून हिंसाग्रस्त व्यक्ती जास्त सबल झाली तर पुढच्या आयुष्याबद्दलचे निर्णय घेण्याचे धाडस व क्षमता तिच्यामध्ये नक्कीच येईल.

कौटुंबिक हिंसा ही सर्वात जवळच्या माणसांकडून होत असते व ती ही घरासारख्या सर्वात सुरक्षित मानल्या गेलेल्या ठिकाणी होते. यातून स्त्रीच्या मनात प्रचंड असुरक्षितता निर्माण होते. सुरक्षा नियोजन करताना हे लक्षात ठेवले पाहिजे. हिंसाग्रस्त स्त्रीला हिंसेला तोंड देण्यासाठी विचारपूर्वक केलेल्या सुरक्षा नियोजनाची निश्चितच मदत होते. परिस्थिती समजून घेऊन त्यात बदल घडवून आणण्यात सुरक्षा नियोजनाची मदत झाल्याची अनेक उदाहरणे आहेत. स्त्रिया काही वेळेस कौटुंबिक हिंसेमुळे निराश होऊन स्वतःला इजा करून घेतात. प्रसंगी आत्महत्येचाही मार्ग स्वीकारतात. अशा वेळेस स्त्रियांनी मनातली निराशा झटकून टाकावी, स्वतःचे आयुष्य आणि अस्तित्व महत्त्वाचे आहे हे लक्षात घ्यावे आणि बिकट परिस्थितीतही सावध राहून स्वतःला सुरक्षित ठेवावे, यासाठी सुरक्षा नियोजनाचा उपयोग होऊ शकतो.